2023 yılı şubat ayında sanırım yüzyılın felaketini maalesef Türkiye de; Pazarcık ve Elbistan merkezli iki büyük depremi yaşadık. 10 ilin birden etkilendiği; Hatay, Kahramanmaraş, gibi illerde nerdeyse tamamına yakın yaşanan yıkımlar, Gaziantep, Adana, Diyarbakır, Adıyaman, Şanlıurfa Kilis, Osmaniye, Malatya gibi illerde de büyük yıkımlara yol açan deprem tüm Türkiye'de de toplumsal bir travma da yaşattı. Bu süreçte depremi yaşamayanların bile 2 - 3 ay yoğun şekilde travma sonrası stres bozukluğu belirtileri (stres, kaygı, üzüntü, ani tepkiler ve hassasiyet, vb) normaldir. 

Deprem Önlem Aldığınız Sürece Korkutucu Değildir!

Depremden sonra ilk başta oluşan bir çok korku, kaygı, stres bozukluğu normaldir, ama aşırı tepki, devam eden stres ve kaygı bozukluğu durumunda mutlaka destek alınmalıdır. Aşırı etkilenen ve bozukluk düzeyinde psikolojik sorun yaşayanlar genelde başka depremler, önceden olan kaygı ve panik atağı olanlar daha çok travmatize olurlar. Deprem, can ve mal kayıplarına yol açan; insanları maddi, manevi hasara uğratan doğal afetlerin başında gelmektedir. Hemen hemen herkes deprem hakkında bilgi sahibidir. Depreme nasıl hazırlıklı olunur, deprem esnasında ne yapılır, deprem psikolojisi nasıl atlatılır, deprem psikolojisinden nasıl kurtulunur? Çoğumuzun okulda veya bu konuyla ilgili kamu spotları, sivil toplum kuruluşları aracılığıyla duyduğu şeylerdir. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte fay hatlarındaki hareketlenmelerden depremin olacağı kestirilebilir fakat tam olarak ne zaman ve nerede meydana geleceğini anlayabilmek zordur. Bu yüzden depreme hazırlıksız yakalanırız. Bu da deprem korkusuna sebep olabilecek nedenlerden biridir. Hazırlıksız yakalanınca panikler ve ne yapacağımızı bilemeyiz. Bu deprem psikolojisi olarak adlandırılabilir. Öncelikli olan sokakta veya arabadaysanız binaların olmadığı açık bir alana koşmaktır. Fakat evde yakalandığınızı düşünün. Artan şehirleşme ile birlikte artık binalar yüksek katlı ve kaçabileceğiniz güvenli bir yol maalesef yok. Bu durumda öncelikle devrilebilecek eşyaların olmadığı güvenli bir yere çöküp cenin pozisyonunda depremin bitmesini beklemek en sağlıklısı olacaktır. Depremden kurtulma yolu yoktur. Deprem kaçınılmaz olup yapabileceğiniz şey önlem almaktır. Önlem almak ve böylece güvende hissetmek deprem psikolojisinden kurtulmanıza ya yardımcı olacaktır.

İnsanlar Depremden Neden Korkar?

İnsanların deprem konusunda az çok bilgi sahibi olduğunu söylemiştik. O halde ‘İnsanlar neden depremden korkar?’ İnsan, bilmediği şeyden korkabilir. Bu doğaldır. Deprem de yerinin, zamanının ve şiddetinin bilinmezliğiyle bizi korkutan doğal afetlerden biridir. Ayrıca deprem, kaçılması kolay bir doğal afet de değildir. İnsanlar o esnada ne yapacaklarını bilemeyip çaresiz beklemektedirler. Sarsıntıyla birlikte bireyin yaşadığı tedirginlik, karmaşa, bireyi soğukkanlı davranmaktan alıkoyabilmekte ve korkutabilmektedir. İnsanların bir diğer korkma nedeni binaların dayanıksız olması ver her an yıkılabilecek yapıda olmalarıdır. Bilindiği üzere Japonya fay hattının oldukça fazla geçtiği ve sık deprem yaşanan bölgelerden biridir. Lakin alınan önlemler ve yapıların dayanıklılığı sayesinde deprem, oradaki insanlarda biz de yaşattığı kadar korku ve panik yaratmıyor. Yıkım ve hasar seviyesi fazla olan deprem sonrası korku duymak çok daha olasıdır. Ayrıca ülkemiz 1999 Marmara depremi, Elazığ depremi gibi yıkıcı ve korkutucu pek çok deprem gördü ve izledi. Televizyonlar ve sosyal medya buna aracı olarak depremin yarattığı yıkımları en acı şekliyle gösteriyor. Bu da ister istemez depremin insanların zihninde böyle yer etmesine sebep olabilmektedir.

Depremin Psikolojik Etkileri Nelerdir?

Deprem can ve mal kayıplarına yol açmasıyla birlikte insanların psikolojik sağlıkları üzerinde de olumsuz etkiler bırakabilmektedir. Depremi yaşamak, o sarsıntıyı hissetmek, o sarsıntıda bir yıkıma tanık olmak, yaralanmak, saatlerce enkaz altında yardım beklemek, bir yakınını kaybetmek, yaşadığın yerin darmadağın olması ve tüm bunların saniyeler içinde olması. Bunu okurken bile ne kadar ürpertici olduğunu fark etmişsinizdir. Özellikle bunlardan birini yaşayan bireylerin ruh sağlığının olumsuz etkilenmesi çok olasıdır. Şiddetli bir deprem yaşamış bir sürü birey sonrasında ‘deprem olacak diye korkuyorum’ gibi ifadelerde bulunur. Travma olarak adlandırılabilecek bu durum bireylerde kendini farklı sorunlarla gösterebilir. Örneğin travma sonrası stres bozukluğu, panik atak, kaygı bozukluğu, fobi oluşması gibi. Depremden sonra insanlar gündelik yaşamına devam edebilir. Lakin kimi insanlar devam etmekte zorlanabilir veya bir sonraki doğal afette daha büyük panik, stres yaşayabilirler. Depremden sonra oluşan travma sonrası stres bozukluğu, depremin ve o anda yaşananların daha sonrasında zihinde veya rüyalarda tekrar tekrar canlanmasıdır. Kişi uyuyamaz ve sürekli deprem ile ilgili rüyalar görür. Bu durumun kısa süreli yaşanması normal sayılabilir. Psikolojide deprem korkusu Seismophobia olarak adlandırılır. Bir nevi deprem korkusu hastalığı denebilecek bu fobide kişi diğer fobilerden farklı olarak kendinden başka ailesi ve yakın çevresi adına endişelenir. Kaybetme korkusu olarak da düşünülebilir. Deprem panik atağı da tetikleyebilir veya panik atak oluşmasına neden olabilir. Depremzede olarak en kritik gruplardan biri de çocuklardır. 7’den 70’e herkesi sarsan bu olay karşısında çocukların da kötü etkilenmesi, hatta ilk kez böyle bir afetle karşılaşan çocukların panik yapmaları, kaygılanmaları çok olasıdır ve toparlanmaları zaman alabilir. Bunun için çocuklarla ilgilenen ruh sağlığı uzmanlarına başvurabilirsiniz. Hatta sonrasında çocuk ve yetişkinler için verilen ücretsiz deprem psikososyal destek çalışmalarından faydalanabilirsiniz.

Deprem Korkusundan Uyuyamamak

Tüm insanların travmalara karşı dayanıklılığı aynı değildir. Deprem sonrasında en çok karşılaşılan sorulardan birisi ‘deprem korkusundan uyuyamıyorum, ne yapmalıyım?’ sorusudur. Depremi yaşamış biri daha sonra deprem korkusundan uyuyamamak, kapalı alanda duramamak, her an deprem olacakmış gibi hissetmek gibi sorunlar yaşayabilir. Bunun oluşması normaldir fakat böyle yaşamak zorunda olmadığınızı da hatırlayın. Sizde ‘deprem korkusundan uyuyamıyorum’ diyorsanız psikolojik destek alarak korku ve kaygılarınızın üstesinden gelebilirsiniz.

Deprem Korkusundan Nasıl Kurtulabilirsiniz?

Deprem hemen hemen her insan ve hayvanları korkutan doğal afetlerden biridir. Deprem esnasında korkmanız, kan basıncının yükselmesi, kalp atışının hızlanması hatta terleme gibi biyolojik değişikliklerin görülmesi mümkündür. Deprem korkusunun yoğunluğu depremin şiddetine, kişinin yaşına, depreme nerde yakalandığına ve bir kayba uğrayıp uğramadığına göre değişebilmektedir. Peki ‘ deprem korkusu nasıl yenilir?’. Deprem yaşandığı esnada korkmak gayet insani bir duygudur. Hatta korku, insanları bir çözüm yolu üretmeye, tehlikeden uzaklaşmaya yönlendirir. Bu yönüyle tehlike esnasında korkmanın aslında avantaja çevrilebilecek bir durum olduğunu söyleyebiliriz. Tabi depremin oluşturduğu etki kişinin psikolojik sağlamlığına ve problem çözme becerilerine göre farklılık gösterebilir. Fakat deprem olduktan sonra uzun bir dönem yine korku yaşamaya devam ediyorsanız ve bu korku sizin yaşam kalitenizi düşürüyor, sizi yapmanız gereken şeylerden alıkoyuyorsa deprem korkusundan kurtulmak için psikolojik bir destek almanız gerekmektedir. Bir takım aktivitelerle de deprem korkunuzu azaltmak mümkündür. Deprem psikolojisinden kurtulmak için öneriler.

• Zevk alınan aktivitelere yönelmek ve sevdiğiniz insanlarla vakit geçirmek
• Yaşadığın kaygı ve korkuları yakınlarınızla paylaşmak
• Olası bir deprem veya farklı bir doğal afete karşı önlem almak: evinizdeki yıkılabilecek ve yıkıldığında zarar verebilecek nesneleri duvara monteleyebilirsiniz. Önlem almak can ve mal kayıplarını önlediği gibi kaygı ve korkunuzu da azaltacaktır. Ayrıca evinizin herhangi uygun bir bölgesine deprem panik odası, deprem panik kabini yaptırabilirsiniz.
• Deprem korkusundan uyuyamıyorum, diyorsanız sizi rahatlatabilecek etkinliklere yönelmek
• Fiziksel sağlık ve ruh sağlığı birbiriyle ilişkilidir. Bu yüzden fiziksel sağlığınıza da dikkat etmeniz önemlidir.

Deprem Anksiyetesi Tedavisi

Deprem anksiyetesinden kurtulmak için ruh sağlığı uzmanları tarafından deprem korkusunda terapi uygulanmaktadır. Deprem anksiyetesi tedavisi görmek istiyorsanız öncelikle güvenilir bir ruh sağlığı uzmanı bulmalısınız. Bu konuyla çalışan ruh sağlığı uzmanları: psikologlar, psikolojik danışmanlar ve psikiyatrlardır. Tedavi sürecinde kullanılan yöntem ve teknikler uzmana ve bireye göre değişebilmektedir. Lakin deprem korkusu tedavisinde en sık kullanılan ve işe yarayan terapiler EMDR terapisi ve Bilişsel Davranışçı Terapidir. Emdr terapisi depremden dolayı oluşan travma sonrası stres bozukluğu ya da akut stres bozukluğunda çok etkili olmaktadır. Türkiye ciddi bir deprem bölgesi olduğu için; İzmir, İstanbul, Van, Erzincan, Malatya, Adana gibi illerimizde oluşan depremler toplumsal travma yaratmaktadır.