İş Yaşamının Kabusu: Mobbing

Türkçe olarak ‘yıldırma’ anlamına gelen mobbing günümüz iş hayatında giderek artan bir sorun haline gelmektedir. Daha uzun bir tabirle iş yerindeki bir grup çalışanın bir kişi veya diğer bir grup üzerinde psikolojik taciz uygulamasıdır. Burada psikolojik tacizden kastedilen baskı, aşağılama, damgalama, dışlama, alay, rahatsız etme gibi düşmanca davranışlardır. Mobbing mağduru kişiler kendilerini iş ortamlarında güvenli ve huzurlu hissedemezler. Bu davranışlar meslektaşlar, üstler veya astlar tarafından gerçekleştirilebilir. Özellikle bir hiyerarşik yapının ve disiplin örüntülerinin zayıf olduğu topluluklarda görülür. Psikolojik tacizin mobbing olarak değerlendirilebilmesi için 3-6 ay süreyle tekrar etmesi gerekmektedir. Türkiye’de mobbing pek bilinen bir kavram değildir. Mobbingi iş kanununda da kavram olarak tanımlayan herhangi bir madde bulunmamaktadır fakat dolaylı yoldan mobbing olarak değerlendirilebilecek hükümler yer almaktadır.

Mobbing’e Maruz Kalıp Kalmadığınızı Nasıl Anlarsınız?

• Hakkınızda asılsız söylentiler çıkartılıyorsa
• İşten ayrılmanız isteniyor ve sizi yıldırmaya çalışıyorlarsa
• Konuşurken kasten sözünüz kesiliyorsa
• İş yerinde yok sayılıyorsanız
• Sürekli küskünlükler yaşıyorsanız
• Görmezden geliniyorsanız
• Yaptığınız işler sabote edilmeye çalışılıyorsa
• Sürekli suçlanıyor ve yersiz eleştiriliyorsanız
• Küçümseniyorsanız
• Cinsel tacize maruz kalıyorsanız
• Tehdite maruz kalıyorsanız
• Fiziksel sağlığınıza bir saldırı yapılıyorsa
• Kaba ve argo sözlerle rencide ediliyorsanız
• İş motivasyonunuz düşürülmeye çalışılıyorsa
• Size yapmanız gerekenin dışında işler yükleniyorsa
• Genel olarak görevlerinizi yerine getirmenizi zorlaştırıyorlarsa
• Tüm bunlar sürekli ve sistemli bir şekilde yapılıyorsa

İş yerinizde mobbing etkisi altında kalıyor olmanız muhtemeldir. İşyerinde mobbing örnekleri genelde işten ayrılmaya zorlama veya terfi almasını engelleme amacı etrafında toplanır. Kamuda da mobbing örnekleri esas olarak aynı amaçlar ve aynı yollar etrafında toplanmaktadır. Sağlıkta mobbing örnekleri incelendiğinde sağlık sektöründe de mobbing uygulanmakta fakat kadın sağlık çalışanlarının daha fazla mobbinge maruz kaldıkları bulunmuştur.

Mobbing uygulanan bir diğer ortam da askeriyedir. Askeriye’de mobbing örneklerine bakıldığında diğer çalışma ortamlarından daha sert ve daha açık bir mobbing uygulandığını görmekteyiz. Bunun nedeni de askeriyede hiyerarşik yapının oldukça fazla ve baskın olması olabilir. Bunların yanında en çok sorulan sorulardan birisi de ‘Mobbing Nasıl İspatlanır?’ sorusudur. Mobbinge maruz kaldığınızı ispatlamak için kamera kayıtlarını, ilaç kullanıyor veya kullandıysanız faturaları, e-mailleri, göreviniz olmadığı halde verilen işler ile ilgili belge ve dokümanları delil olarak sunabilirsiniz. En önemlisi psikiyatrik bir tedavi gördüyseniz psikiyatrdan mobbing raporu yani mobbinge maruz kalıp psikiyatrik tedavi gördüğünüze dair bir belge almanız mahkemede çok işinize yarayacaktır.

Neden Mobbing’e Maruz Kalıyorsunuz?

İş yerindeki mobbing sorununun belli başlı sebepleri vardır. Bunlar iş yerlerine uygun olmayan personellerin alınması, kısa süreli çalışanların alınması, terfi için verilen yarışlar, yöneticiyi etkileyebilmek için personellerin kendini ön plana çıkarma isteği ve bunu yaparken de meslektaşlarını düşürmek istemeleri veya keyfi olabilir. Kurumdaki disiplinsizlikler, eğitim eksiklikleri, arışı rekabet ortamının var olması, personellere baskı yapılması, kurumdaki insanlar arasında iletişim yetersizliği, iş yerinin aşırı stresli olması, kötü yönetim de mobbingin sebepleri olabilir.

Mobbing uygulayan kişilerin de belirli kişilik özellikleri barındırdığını söyleyebiliriz. Bu kişiler genellikle aşırı denetleyici, korkak, kötü niyetli, düşmanlıktan hoşlanan, antipatik, kendini beğenmiş, aşırı kontrolcü veya uyumsuz tiplerdir.

Mobbinge maruz kalan kişiler hakkında kesin bir şey söylemek zordur. Her insan mobbinge maruz kalabilir. Fakat mobbing uygulayan kişiler çoğunlukla iş yerinde kendilerine rakip gördükleri ve kıskandıkları insanlara bunu uygularlar diyebiliriz.

Mobbing Türleri Nelerdir?

Mobbing, kimin kime uyguladığına göre üç farklı şekilde karşımıza çıkmaktadır. Mobbing çeşitleri;

Yatay Mobbing: Bu tür mobbing, aynı statüde bulunan çalışanların birbirlerine karşı uyguladığı mobbingtir.  Genellikle rekabet, kişisel hoşnutsuzluklar, çekememezlik gibi nedenlerden kaynaklanır. Mobbing uygulayan kişi ve maruz kalan kişi benzer görevlerde benzer olanaklara sahiptir.

Dikey Mobbing: Bu tür mobbing çalışanların yöneticiye çeşitli nedenlerle baskı uygulamasıdır. Yani astın üste uyguladığı mobbing dikey mobbing olarak adlandırılır.

Düşey Mobbing: Bu tür mobbing ise üstlerin astlara uyguladığı mobbing olarak adlandırılır.

Mobbing’in Üzerimizde Nasıl Bir Etkisi Oluyor?

Burada mobbingin sıklığı ve süresi mağduru en fazla etkileyen durumlardan biridir. Psikolojik şiddet ve sıklığı arttıkça mağdur üzerindeki olumsuz etkisi de artar. Mobbing, uygulanan kişinin psikolojik, fizyolojik ve sosyal düzenini olumsuz etkiler. Biraz daha açacak olursak sık sık ağlama, konsantrasyon bozukluğu, özgüvenin azalması, kendini dışlanmış hissetme, sosyal uyumsuzluk, depresyon, anksiyete, tansiyon yükselmesi, uyku bozuklukları, yeme problemleri, sigara-alkol kullanımında artış, işe gitmek istememe veya isteksiz gitme, yalnızlık hissi, güven problemi, sık sık tedirginlik hali, hatta mobbinge maruz kalma çok uzun süreliyse panik atak, intihara veya cinayete yatkınlık, şiddetli depresyon belirtileri bile görülebilmektedir.

Mobbinge maruz kalan çalışanın iş performansı da bundan olumsuz etkilenmektedir. Çalışanın verimliliği düşmekte, motivasyonu azalmakta, işle ilgili hatalar yapma olasılığı artmaktadır. Ayrıca mobbinge uğrayan kişinin çalıştığı kuruma da güveni ve bağlılığı azalmaktadır. Çalışma ortamı gergin ve stresli bir rekabet ortamına dönüşebilmektedir. Kurumların hizmet kalitesinin düşmemesi açısından mobbing ile ilgili gelen şikâyetlerin üzerine düşülmeli, üstü örtülmemelidir.

Mobbing’e Karşı Ne Yapılmalı?

Öncelikle iş yerinde maruz kaldığınız mobbingin farkına varmalı ve mobbing uygulamanın bir suç olduğunu bilmelisiniz. Size mobbing uygulayan kişi sizin statünüzdeki bir çalışansa iş yerinizdeki ilgili mercilere bunu dile getirebilirsiniz. Fakat iş yeriniz de bunu önemsemiyor veya mobbingi üstleriniz uyguluyorsa hukuki yollara başvurabilir, hakkınız olanı savunabilirsiniz. Adli süreçle ilgili daha fazla bilgi almak için örnek bir mobbing davası inceleyebilirsiniz.

Mobbingi şikayet etmek için ÇSGB, TBMM, Anayasa Mahkemesi, BİMER, ALO 170, Kamu Görevlileri Etik Kurulu, Kamu Denetçiliği Kurumu veya Türkiye İnsan Hakları Kurumu’na başvurabilirsiniz. Bunun dışında isterseniz yeni bir iş arayabilirsiniz. Maruz kaldığınız mobbingin psikolojik etkileriyle başa çıkamıyorsanız psikolojik destek alabilirsiniz. Önemli olan kendinizi yalıtmamanız, özgüveninizi düşürmemeye çalışmanızdır. Önünüzdeki tek seçeneğin böyle bir hayata devam etmek olmadığını unutmayın. Başa çıkamadığınız psikolojik etkilerinden kurtulmak için de bir ruh sağlığı uzmanından yardım almanızı öneriyoruz.