Kardeşe sahip olmak çocukların duygusal ve sosyal gelişimlerini destekleyici bir durumdur. Kardeşler çoğunlukla birlikte vakit geçirerek birbirlerinin gelişimlerine destek olacaklardır. Bu süreçte kardeş arasında en sık karşımıza çıkan sorun kardeş kıskançlığıdır. Kıskançlık; çocuk, yetişkin veya yaşlı her yaşta görülebilen ve huzursuz edici bir duygudur. Kardeş kıskançlığı, kıskançlık türleri arasında en yaygın olanıdır. Kardeş kıskançlığı tanım olarak özellikle büyük çocuğun aileye yeni katılan kardeş/kardeşlerini kıskanmasıdır. ‘kızım/oğlum yeni doğan kardeşini kıskanıyor’ gibi cümleler günümüzde aileler tarafından sıklıkla kullanılmaktadır.

Bilindiği üzere ilk çocuk ailenin göz bebeğidir. Bütün ilgi sadece onun üzerinde toplanır. Böyle büyümeye alışmış bu çocuk için aileye yeni bir kardeşin katılması ilk çocuğun saltanatını sona erdirecek ve çoğu ilgi ve dikkat artık yeni doğan üzerinde yoğunlaşacaktır. Doğum sonrası yeni bebek için ziyarete gelenler olacak, aile yeni doğanla daha fazla ilgilenmek zorunda kalacak. Bunu gören ilk çocuk da normal olarak artık eskisi gibi sevilmediğini, pabucunun dama atıldığını düşünecek ve bütün bunların sebebinin kardeşinin doğmasından kaynaklandığını savunarak kardeşini kıskanmaya başlayacaktır.

Aslında ilk çocuklar için bu durumu bir noktaya kadar normal karşılayabiliriz. Fakat davranışlar artık basit bir kıskançlık olmaktan çıkar, aileye gard alınmaya başlanırsa veya kıskançlık krizleri, öfke nöbetleri görülürse artık bir problem olduğunu söyleyebiliriz. Kardeş kıskançlığının yanında küçük çocuklarda abla-abi kıskançlığı da görülebilmektedir. Zaman zaman aileler tarafından çocukların yaşadığı 2 yaş sendromu ile de karıştırılabilmektedir. Belirtiler benzese de 2 yaş sendromu gelişimsel sürecin bir parçasıdır. Kardeş kıskançlığı olan çocuklarda bu dönem daha zorlu geçmektedir. Şimdi ebeveynlerin ‘oğlum kardeşini kıskanıyor, kızım kardeşini kıskanıyor’ gibi yakınmalarına cevap bulmaya çalışalım.

Kardeş Kıskançlığına Sebep Olan Şeyler Nedir?

Çocuğu, kardeşini kıskanmaya iten şey genellikle kendisinin artık eskisi gibi sevilmeyeceğini, herkesin kardeşiyle ilgileneceği, kendisinin unutulacağı düşüncesidir. Kimi çocuklar kardeşi beşikteyken onu kendine bir rakip olarak görmeyebilir ve bu yüzden kardeşini kıskanmayabilir. Yani ilk zamanlar kıskançlık belirtisi görülmeyebilir. Ama kardeş ayaklanıp konuşmaya başladığı zamanlarda artık sadece ailenin değil çevredeki herkesin dikkatini üzerine çektiği için kıskançlık gün yüzüne çıkmaktadır. Zaten çoğu kardeş kıskançlığı kardeş doğar doğmaz kendini göstermektedir.

Risk faktörü sayabileceğimiz bir diğer konu kardeşler arasındaki yaş farkıdır. Yaş farkının azlığı kardeş kıskançlığının oluşmasına ortam hazırlayabilir. Birçok aileden ‘3 yaşındaki oğlum/kızım kardeşini kıskanıyor’ cümlesini duyabilirsiniz. Bu yüzden uzmanlar kıskançlığın oluşmaması için kardeşler arasındaki yaş farkının en az 3-4 olmasını öneriyor. Bunun yanında ebeveynlerin yeni bir bebek dünyaya geldiğinde ilk çocuğa yaklaşımları da çok önemlidir.

Yeni doğanın daha bakıma muhtaç olduğunu bilsek de ilk çocuğa kesinlikle artık ona olan sevginin ve ilginin azaldığı hissettirilmemelidir. Mümkün olduğunca yeni bir bebek dünyaya gelmeden önceki yaşantılar devam ettirilmeye çalışılmalıdır. Yeni doğan aileye katıldığında eskiden birlikte yapılan aktiviteler hafta sonu parka gitmek gibi devam ettirilmezse çocuk bunun nedenini yeni doğan kardeşi olarak görür ve kıskançlık başlar. Siz de "kızım/oğlum kardeşi olunca çok değişti"gibi cümleler kuruyor ve bunu fark ediyorsanız çocuğunuzun kardeş kıskançlığı yaşadığından şüphelenmeniz doğaldır. Yine de en doğru karar için bir uzmana sorabilirsiniz.

Çocuklarınız Arasında Kardeş Kıskançlığı Olduğunu Nasıl Anlayabilirsiniz?

Çocuklar kardeşini kıskandıklarına dair belli başlı ipuçları verirler. Bu ipuçları aileye veya yeni doğan kardeşe karşı olabilir. Kardeş kıskançlığının olup olmadığını anlayabilmeniz için çocuğunuzun her hareketini gözlemlemeli ve takip etmelisiniz. Genel olarak kardeş kıskançlığı nasıl anlaşılır? Belirtiler aşağıdaki gibidir;

• Ebeveynlerden uzaklaşmaya çalışma
• Çocuğunuz sizi dinlememesi
• Kardeşine kaba ve soğuk davranması
• Kardeşini hırpalamaya çalışmak gibi şiddet eğilimleri göstermesi, kardeş kıskançlığı gözlemleyen ailelerin çoğunun söylediği şey ‘oğlum kardeşini dövüyor veya kızım kardeşini dövüyor’ olmaktadır.
• Altını ıslatma, parmak emme gibi alışkanlıklara başladıysa
• Sürekli sinirli ve agresif davranması
• İçe kapanma
• Yalnız uyuyamama
• Çocuğun sürekli kabus gördüğünü söylemesi
• Tırnak yeme, kardeş kıskançlığı belirtileri arasında sayılabilir.

Çocuğunuzda benzer davranışlar gözlemliyorsanız kardeşi ile arasındaki iletişime odaklanıp sorunu iyice anlayabilirsiniz. Bunun yanında uzmanlardan kardeş kıskançlığı terapisi alabilir, ailenizin daha huzurlu bir hayat sürdürmesine yardımcı olabilirsiniz.

Kardeşini Kıskanan Çocuk Ne Düşünür?

İlk çocuk ailenin çocuk büyütme konusundaki ilk tecrübesidir. Herhangi bir istisnai durum dışında ilk çocuktan önce ailelerin çocuk büyütme ve yetiştirme konusunda tecrübesi olmamaktadır. Bu yüzden ilk çocuk çoğunlukla kulaktan kulağa dolaşan bilgilerle, internetten veya çocuk yetiştirme ile ilgili kitaplardan edinilen bilgilerle büyütülmeye çalışılır. Bunun yanlış veya doğru olması aileden aileye veya edinilen bilgilerin kaynağına göre değişebilir. Ama tabi ki bir uzmandan yardım almak en iyisi olacaktır. Bunun yanında ilk çocuk ailenin ilk göz ağrısıdır.

Doğduğundan itibaren bütün ailenin dikkatini üzerine çeker. Aile arasında kucaktan kucağa dolaşır. Ailelerin bilinçsiz olmasından da kaynaklı olarak istediği çoğu şey yapılır, alınır. Çocuk bir müddet sonra bu saltanata iyice alışacaktır. Böyle bir çocuk için onun saltanatını devirebilecek, ki böyle bir ihtimalin dahi olması çocuk için huzursuz edicidir, birinin aileye katılması normal olarak kardeş kıskançlığı oluşturabilir. İkinci çocuk artık ailenin daha tecrübeli ve bilgi sahibi olduğu ebeveynlik dönemine denk gelir.

İlk çocuk kendi bebeklik dönemini hatırlamadığı için ikinci çocuğa bebeklik dönemindeki verilen ilgi ve bakıma özenir. Özellikle yeni doğanın geceleri ağlaması ve ailenin sürekli uyanık kalmak zorunda olması, yeni doğanın anne sütü ihtiyacı ve annesini emmesini ilk çocuk eskisi gibi sevilmediği ile yorumlayabilir. Bu ve bunun gibi nedenlerle ilk çocuk, ihmal edildiğini, önemsenmediğini düşünür, bundan da acı çeker ve hüzünlenir.

Özellikle dikkat edilmesi gereken önemli bir diğer konu ilk çocuğun, annesinin ikinci çocuğu doğururken veya doğurduktan sonra çektiği olası fiziksel acı ve ağrılara tanık olmamasıdır. Eğer tanık olursa kardeşinin, annesine acı çektirdiğini düşünerek ona karşı tavır alabilir. Sonuç olarak ‘oğlum/kızım kardeşini kıskanıyor ne yapmalıyım?’ demeden önce çocuğu anlamanız ve yaşadıklarını onun gözüyle değerlendirmeniz önemlidir. Bu kardeş kıskançlığı gidermek için atabileceğiniz ilk ve en önemli adım olabilir.

Ebeveyn Olarak Ne Yapmalıyım?

Kardeş kıskançlığının oluşması her ne kadar normal kabul edilebilirse de ebeveynlerin bu durumu tetiklememeleri, kıskançlığın ileri boyutlara taşınmaması için bir takım davranışlar sergilemeleri gerekir. Kardeş kıskançlığı oyun terapisi genelde en çok işe yarayan ve çok etkili olan bir terapi yöntemidir. Ailelere kardeş kıskançlığı için öneriler;

• Kardeş kıskançlığı nasıl önlenir? Kardeş kıskançlığını önlemek için ailelerin atacağı ilk adım hamilelik süresinde ilk çocuğu bir kardeş sahibi olmaya hazırlamaktır. Yeni bebeği olacak ailelerin ortak sorunlarından biri ‘çocuğum kardeş istemiyor’ yakınmasıdır. Burada en büyük görev ailelere düşmektedir. Şöyle ki çocuk kardeşi olunca ne olacağını, hayatında neler değişeceğini düşünüyor? önce onu dinleyip anlamalısınız, daha sonra uygun bir dille gerçekte ne olacağını anlatabilirsiniz. Yanıldığı yerleri düzeltmekten çekinmeyin. Örneğin 2 yaşındaki bir çocuğa kardeşi olacağı nasıl anlatılır? Şöyle ki bir kardeşinin olacağı, kardeş kavramını yaşına uygun açmanız daha doğru olacaktır. Onunla neler paylaşabileceği, ilk zamanlarda aynı kendisinin bebekliğinde olduğu gibi kardeşinin de ilgi ve bakıma ihtiyacı olduğu uygun bir dille anlatılmalıdır. Annenin hamilelik süresince yaşayacağı değişimlerden de çocuğa uygun dille bahsedilmeli, çocuk bu durumu normal karşılamalı, kaygılanmamalıdır. Çocuğa asla doğru olmayan, geçiştirici bilgiler verilmemelidir. Daha detaylı bilgi için uzmanlara danışabilirsiniz.
• Kardeş kıskançlığını engellemek için yeni doğanın bakımını yaparken ilk çocuğa da yapabileceği küçük sorumluluklar verebilirsiniz. Yerine getirdiği sorumlulukları onaylayın, ödüllendirin. Çocuğun hala önemsendiğini düşünmesi gerekir.
• Kardeş gelmeden önceki ilgi ve davranışları devam ettirin
• İlerleyen zamanlarda kardeşlerin beraber vakit geçirmelerini sağlayın.
• Kardeş kıskançlığını aşmak için paylaşılamayan oyuncak, araç-gereçleri adil yollarla oynamalarını sağlayın. Eğer çok zorluk yaşanırsa oyuncağı hiçbirine vermeyebilirsiniz. Paylaşarak elde edebileceklerini öğreneceklerdir.
• Kardeş kıskançlığında nasıl davranmalı? Çocuklarınızın kavga, itip kakışma durumlarında onları ayırın, biraz sakinleşmelerini isteyin. Her ikisini de dinleyerek ne istediklerini sorun. İsteklerine de eşit koşullarda çözüm bulmaya çalışın. Hatta birbirlerinin isteklerine mümkün olduğunca yardım etsinler siz de bu davranışlarını ödüllendirin. Daha sonra kavga ederek değil ancak konuşarak ve birbirlerini dinleyerek istediklerini elde edebileceklerini, kavga etmelerinin hiçbir şeyi çözmediğini anlatın.
• Kardeş kıskançlığı için neler yapılabilir? Çocuklarınızı birbiriyle kıyaslamayın, onları yargılamayın. ‘kardeşin küçük o yapar, sen abisin, ablasın yapamazsın’ gibi cümleler kurmaktan kaçının.
• Kardeş kıskançlığı gözlemleyen ailelerin çoğunun çokça araştırdığı şeylerden biri de basit tabirle ‘kardeş kıskançlığı nasıl geçer?’ Kardeş kıskançlığı çocuklarda iletişim eksikliği, özgüven problemi, uyum sorunları, öfke veya ciddi davranış bozukluklarına yol açabilir. Çocuğun ergenlik veya yetişkinlik döneminde de bu problemler devam edebilir. Bu yüzden kardeş kıskançlığı gözlemlediğiniz ve kıskançlığını problem davranışlarla gösteren çocuklar için bir uzmandan yardım almanızı öneriyoruz. Kardeş kıskançlığı tedavisi uzmanlar tarafından terapi yoluyla gerçekleşmektedir. Bu uzmanlar psikolog veya psikolojik danışmanlar olabilir. Kardeş kıskançlığında oyun terapisi çocuklar için en çok tercih edilen ve en etkili terapi yöntemi olmaktadır. Unutmayın, kardeş kıskançlığının nasıl çözüleceği ailelerin elindedir. Ek olarak kardeş kıskançlığı ile baş etmenin yollarını öğrenmek ve çocuğunuzu daha iyi anlamak için kardeş kıskançlığı ile ilgili kitaplar okuyabilirsiniz veya çocuklarınıza kardeş kıskançlığı ile ilgili etkinlikler yaptırabilirsiniz.